Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου 2011

Σημείωμα στην Ψυχολογία.

Μετά από μια πρόσφατη συζήτηση, η οποία με προβλημάτισε δεόντως, κατέληξα σ' εκείνη τη γκρίζα περιοχή της καχυποψίας για τα πάντα. Ίσως είναι καιρός να τελειώνει ετούτη η ιστορία της εύκολης ψυχανάλυσης με τις γνωστές, άχρωμες κι άγευστες καραμελίτσες, όπως για παράδειγμα εκείνη τη χιλιο-μασημένη ατάκα ότι “τα πάντα είναι μέσα στο μυαλό μας”. Με άλλα λόγια, τα σημαίνοντα δε θα 'πρεπε να σε απασχολούν τόσο, όσο τα σημαινόμενα, άτινα τελικά βρίσκονται μέσα στην χοντροκεφάλα σου. Δεν πειράζει, δηλαδή, αν τα σημαίνοντα είναι παιδιά με τυμπανισμένες κοιλιές και φλεγμονώδη βλέφαρα γεμάτα μύγες ή αν πρόκειται για ανήλικα κορίτσια βιασμένα σε κάποιες βρωμερές φαβέλες. Δεν πειράζει αν τριγύρω σου οι άνθρωποι υφίστανται καθημερινά την αδικία, αν λιμοκτονούν, συνθλίβονται αδιάφορα σαν τα μυρμήγκια, πυρπολούνται ή διαμελίζονται. Εσύ παρ' όλα αυτά, μπορείς πάντα να βλέπεις τα πράγματα αισιόδοξα και να μασουλάς το ταπεινό σου τοστ, πλάι σε μια γραφική λιμνούλα αίμα. Πίσω απ' όλα αυτά, μπορείς σαν ερωτευμένο βλήμα να θαυμάζεις τις ομορφιές του κόσμου ή το μεγαλείο του θεϊκού σχεδίου. Όχι, δεν είναι απλές ανοησίες όλα ετούτα. Είναι επικίνδυνες ανοησίες!

Λένε τώρα μερικοί, ότι μια υγιής ψυχοσύνθεση φυσικά και δονείται απ' το υπαρκτικό αλισβερίσι, ωστόσο δε φτάνει σε ακραίες καταστάσεις κατάθλιψης ή άλλων ψυχώσεων. Μα πώς; Στην υγεία, δηλαδή, δεν υπάρχουν όρια; Ένας άνθρωπος που καταρρέει μέσα στο φονικό ενός πολέμου, στερείται ψυχικής υγείας και άλλων πολύτιμων ιχνοστοιχείων της παιδικής ηλικίας; Αλλά θα μας απαντήσουν προφανώς, ότι ο πόλεμος είναι μια ακραία κατάσταση, η οποία δικαιολογεί πολλά ∙ ας μιλήσουμε για περιόδους ειρήνης, έτσι θα μας πουν. Τι εννοούν όμως μ' αυτό; Για ποιαν ειρήνη; Προφανώς, για την ειρήνη ημών, καθότι δεν έχουν πάψει στιγμή πάνω σε τούτον τον έρμο πλανήτη να λυσσομανούν οι δυστυχίες. Άρα η δική μας αγαλλίαση έχει μοναδικό της μέτρο την απόσταση της δυστυχίας των άλλων. Όμως αυτό – μάλιστα σε μια εποχή, όπου ολόκληρη η υφήλιος έχει μετατραπεί σ' ένα οικουμενικό χωριό - δεν είναι μια επιστημονική θέση, είναι μια ηθική θέση. Ο άνθρωπος που έχει καθημερινά γνώση και τελικά υποχωρεί υπό την πίεση κραυγών, που απέχουν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά του, δεν είναι φυσικά καταθλιπτικός άνευ αιτίας. Ίσως το μόνο για τον οποίο θα μπορούσαμε να τον κατηγορήσουμε είναι ότι δε μετράει τον πόνο με τη μεζούρα της απόστασης.

Με απλά λόγια, η ψυχανάλυση είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία, αν επιμένει να επιχειρεί στην ουτοπία μιας άνυδρης παρηγοριάς. Να θεραπεύσεις – να βοηθήσεις έστω – ένα άνθρωπο που νοσεί μέσα σε μια ημιθανή κοινωνία, δεν αντιλέγω, είναι ένας στόχος ευγενής. Να το κάνεις όμως με παραμύθια δεν οδηγεί πουθενά. Ή μάλλον, πολύ χειρότερα, οδηγεί σε άτομα αποκομμένα απ' το κοινωνικό γίγνεσθαι, σε εγωιστικά φυτά που λένε “αυτός είναι ο κόσμος, να σωθώ τουλάχιστον εγώ”, πατάσσοντας έτσι εν τη γενέσει της κάθε διάθεση ξεσηκωμού, αφού δεν υπάρχει άνθρωπος ευτυχής που να σήκωσε ποτέ το ξίφος, αφού η βαθιά θλίψη είναι ο καθαρός πυρήνας κάθε τίμιου επαναστάτη.

Η συνταγή της ευτυχίας!
Κόψτε τα γιοφύρια μας λένε οι ειδικοί. Μα δεν το λένε έτσι ακριβώς, παρά λένε άλλαξε τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα. Έτσι καταλαβαίνουμε άλλα αντ' άλλων και τα γιοφύρια, παρ' ότι παραμένουν ορθά στη θέση τους, φθίνουν περήφανα κι άχρηστα. Κι έτσι ο άνθρωπος καθίσταται νεκρή φύση, αντί ψυχή ζώσα κι έμπνευση. Όχι, δεν είναι όλα μέσα στο μυαλό μας, όσο τα καρκινώματα του κόσμου θα μεθίστανται αδιάκοπα στα σωθικά μας, γιατί αρνούμαστε να γίνουμε περισσότερο εγωιστές. Όχι, δεν είναι η κατάθλιψη του “ατόμου” η πάθηση που πρέπει να θεραπευτεί, παρά η κοινωνία ολάκερη. Αλλά αυτό, δεν τολμάει κανείς να το ξεστομίσει, παρά την ελπίδα ν' αποσυμφορήσει μια στάλα την ψυχή μας, από το βάρος μια περιττής ευθύνης. Ίσως δεν το καταλαβαίνουν κι οι ίδιοι, έτσι τεχνοκράτες κι ακαλλιέργητοι που κατάντησαν οι περισσότεροι ερευνητές. Ίσως φοβούνται μην καταρρεύσεις μπροστά σε μιαν ανηλεή πραγματικότητα. Λησμονούν όμως ότι μονάχα μέσα στην απόγνωση γίνεται κανείς δυνατός. Παραβλέπουν το γεγονός πως ήττα και θάνατος αποτελούν επίσης φυσικές πραγματικότητες. Αποκρύπτουν περίτεχνα την πιθανότητα απλά να “επέσαμε θύματα εξιλαστήρια, του περιβάλλοντος, της εποχής” κι οι καρδιές να 'χουνε ήδη αποστραγγιστεί απ' τις τελευταίες τους δυνάμεις.

Κατακρίνω την Ψυχολογία, γιατί ποτέ δεν ωρίμασε σε Ποίηση. Αντί να μας ανδρώσει μέσα στις κακουχίες, μας στερεί κι αυτή την ίδια την απελπισία.